۱۳۹۴ آبان ۲۱, پنجشنبه

داستان آفرینش "ای ایران" و ماجراهای دیگر در گفت‌وگو با گلنوش خالقی، دختر روح الله خالقی

داستان آفرینش "ای ایران" و ماجراهای دیگر در گفت‌وگو با گلنوش خالقی، دختر روح الله خالقی

"کانون هنری روح الله خالقی" در آمریکا به مناسبت پنجاهمین سالگرد درگذشت او 
بیست و یکم آبان امسال، پنجاهمین سالگرد درگذشت روح الله خالقی است؛ یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های موسیقی ایران در دوره معاصر که فعالیت‌های گسترده‌ای در آهنگسازی، رهبری ارکسترهای رادیو، پژوهش در تاریخ و تئوری موسیقی ایران و تالیف متدهای آموزشی داشت.
خالقی همچنین بنیانگذار هنرستان موسیقی ملی در سال ۱۳۲۸ است. بسیاری از شناخته شده‌ترین هنرمندان موسیقی ایران در دهه‌های گذشته از دانش‌آموختگان این هنرستان هستند.
مشهورترین اثر روح‌الله خالقی در میان ایرانیان، سرود "ای ایران" است. درباره این سرود که در سال ۱۳۲۳ آفریده شده، داستان‌‌‌های ساختگی گوناگونی مطرح شده که از واقعیت به‌دورند.
Image copyrightRKAC
Image captionروح الله خالقی (ایستاده سمت چپ) در پانزده سالگی

"دلیل شکل گرفتن این سرود، بحثی بود که بین پدرم و یکی از همکاراش، لطف الله مفخم پایان، درگرفته بود. مفخم معتقد بود هر یک از مایه‌های موسیقی ایرانی فضایی دارند که آهنگسازی در آنها موجب می‌شود اثر هم همان فضا را منعکس کند. برای مثال، "دشتی" به عنوان مایه‌ای غمگین شناخته شده است در نتیجه اگر اثری در این مایه ساخته شود آن اثر هم الزاما فضایی غمگین خواهد داشت. پدرم اما این موضوع را رد می‌کرد. او معتقد بود فضای اثر متکی به توانایی آهنگساز و ایده‌های موسیقایی اوست و برای اثبات نظرش، سرود "ای ایران" را که فضایی حماسی دارد در دشتی آفرید. کمی بعد هم از حسین گل‌گلاب درخواست کرد تا شعر سرود را بسراید."
Image copyrightRKAC
Image captionخالقی (ایستاده) همراه با دوستان نوازنده اش در کافه بلدیه (تهران) - ۱۳۱۱ خورشیدی
از دیگر آثار خالقی که در میان مردم محبوبیت فراوانی پیدا کردند می‌توان به "بوی جوی مولیان" روی یکی از سروده‌های رودکی، با اجرای بنان و مرضیه و "حالا چرا" با شعری از شهریار و اجرای غلامحسین بنان اشاره کرد.
بسیاری از کارهای آوازیِ خالقی با کارهای هم‌دوره‌اش از بابت گسترش ملودی، تغییر مایه‌ها و ریتم، متفاوت هستند. او علاوه بر آفرینش آثار گوناگون، تعدادی از ساخته‌های هنرمندان پیش از خود مانند علی اکبر شیدا را نیز برای آواز و ارکستر تنظیم کرد. "لب لعل" با صدای مرضیه یکی از این آثار است.
Image copyrightRKAC
Image captionخالقی در دوران سربازی
چند سال پیش ده‌ها اثرِ آوازی از خالقی به لحاظ صدا ترمیم و به صورت سی دی در تهران منتشر شدند ولی به دلیل ممنوعیت پخش صدای آهنگین زن در ایران، هیچیک از آثاری که او برای خوانندگان زن مانند مرضیه، پوران و الهه ساخته در آن مجموعه گنجانده نشده است.
در سال ۱۹۹۰ نیز زمانی که دختر خالقی، گلنوش، برای رهبری آثار پدرش به تهران سفر کرده بود، به دلیل زن بودن به او اجازه رهبری ارکستر در یک کنسرت عمومی داده نشد.
او که از سال ۱۹۷۹ در آمریکا زندگی می‌کند به بی بی سی فارسی می‌گوید: "فضایی که با آن مواجه شدم مرا بسیار سرخورده کرد چون آمده بودم که در ایران دوباره فعالیت کنم. اما متوجه شدم مسایل حاشیه‌ای و مانع‌تراشی‌هایی وجود دارد که هیچ ارتباطی به خود موسیقی ندارند."
روی دوبیتی‌های باباطاهر، تنظیم ارکستر: گلنوش خالقی، اجرا: ارکستر گلها، خواننده: الهه
Image copyrightRKAC
Image captionخالقی همراه با همسرش، ایران و فرزندانش، فرهاد و گلنوش
روح الله خالقی در ۲۱ آبان ۱۳۴۴ درگذشت. آثار او اما همچنان مورد کاربرد دوستداران و پژوهشگران موسیقی ایران است. بخشی از کارهای خالقی ولی هنوز در دسترس عموم نیستند.
گلنوش خالقی به همین منظور " کانون هنری روح الله خالقی" را در آمریکا تشکیل داده تا باقیمانده آثار خالقی را نیز گردآوری و به علاقه مندان ارائه کند.
Image copyrightRKAC
Image captionارکستر انجمن موسیقی ملی به رهبری خالقی و خواننده بنان. تهران، اواخر دهه ۱۳۲۰ خورشیدی
Image copyrightRKAC
Image captionسخنرانی روح الله خالقی در روسیه درباره موسیقی ایرانی
Image copyrightRKAC
Image captionخالقی (ایستاده سمت راست) در کنار بنان، اوایل دهه ۱۳۴۰ خورشیدی